Хүний дархлал хомсдлын вирус, Дархлалын олдмол хомсдолтой тэмцэх дэлхийн өдөр буюу “ДОХ-той тэмцэх дэлхийн өдөр” өнөөдөр тохиож байна.
Хүний дархлал хомсдлын вирусээр /ХДХВ/ хүмүүст халдварлаж, дархлалын тогтолцоог гэмтээж, улмаар үхэлд хүргэдэг энэ өвчний талаарх ойлголтыг нэмэгдүүлэх зорилгоор НҮБ-ын гишүүн улс орнууд 1988 оноос эхлэн “ДОХ-той тэмцэх дэлхийн өдөр”-ийг жил бүр тэмдэглэн өнгөрүүлсээр ирсэн юм. 1988 онд анх 140 орны төлөөлөгчийн санал нэгтэйгээр тэмдэглэх шийдвэрийг гаргаж байжээ. Харин манай улсын хувьд 1990 оноос эхлэн энэ өдрийг тэмдэглэж иржээ.
Монгол Улсын хэмжээнд аравдугаар сарын байдлаар ХДХВ/ДОХ-ын 3 тохиолдол илэрч, нийт тохиолдол 305 болсныг ҮСХ-ноос мэдээлсэн юм.
Дэлхийн ХДХВ/ДОХ-ын тархалт ДОХ-ыг үүсгэдэг вирусийн халдвар ХДХВ бол дэлхийн хамгийн том нийгмийн эрүүл мэндийн тулгамдсан асуудлын нэг юм. Гэхдээ ХДХВ-ийн шинэ халдварыг зогсоох, ХДХВ-ийн халдвартай хүн бүр ХДХВ-ийн эмчилгээнд хамрагдах боломжоор хангахыг дэлхий даяараа хичээж буй.
ХДХВ-ийн халдвартай хүмүүсийн тоо - Дэлхий даяар 2019 онд ХДХВ / ДОХ-той 38 орчим сая хүн бүртгэгдсэнээс 36.2 сая нь насанд хүрэгчид, 1.8 сая нь хүүхдүүд (<15 нас) байжээ.
ХДХВ-ийн халдвартай хүмүүсийн бараг 80% нь шинжилгээнд хамрагдаж, ХДХВ-ийн халдвартай гэдгээ мэддэг аж. Шинжилгээ нь эмчилгээнд хамрагдахад зайлшгүй шаардлагатай эхний алхам юм.
ХДХВ-ийн шинэ халдвар: Дэлхий даяар 2019 онд 1.7 сая хүн ХДХВ-ийн халдвар авсан нь 2010 оноос хойш ХДХВ-ийн шинэ халдвар 23% -иар буурсан үзүүлэлт болжээ.
Шинээр халдвар авсан тохиолдлуудын
- 1.5 сая нь насанд хүрэгчид
- 150,000 халдвар нь хүүхдүүд (<15 нас)
ХДХВ-ийн шинжилгээ: ХДХВ-ийн халдвар илрүүлэх шинжилгээ нь ХДХВ-ийн халдвараас урьдчилан сэргийлэх, эмчлэх, асрах, дэмжих үйлчилгээнд зайлшгүй шаардлагатай гол гарц юм.
ДОХ-аас үүдэлтэй нас баралт 2004 оны оргил үеэс хойш 60%-иар буурсан байна. 2019 онд дэлхий даяар 690,000 орчим хүн ДОХ-той холбоотой өвчнөөр нас барсан бол 2010 онд 1,1 сая хүн нас баржээ.
Бүс нутгийн нөлөө - ХДХВ-ийн халдвартай хүмүүсийн дийлэнх нь бага, дунд орлоготой орнуудын иргэд байдаг. 2019 онд
- Африкийн зүүн ба өмнөд хэсэгт ХДХВ-ийн халдвартай 20.7 сая хүн (54%),
- Африкийн баруун ба төв хэсэгт 4.9 сая (13%),
- Ази, Номхон далайн бүс нутагт 5.8 сая (15%),
- 2.2 сая (6%) ) Баруун ба Төв Европ, Хойд Америкт байв.
Бэрхшээл ба дэвшил ХДХВ ба түүнээс урьдчилан сэргийлэх, эмчлэх талаарх шинжлэх ухааны ойлголтуудын ахиц дэвшил, дэлхийн эрүүл мэндийн нийгэмлэг, тэргүүлэх засгийн газар, иргэний нийгмийн байгууллагууд олон жилийн турш хүчин чармайлт гаргасаар байгаа ч ХДХВ-ийн халдвартай эсвэл ХДХВ-ийн эрсдэлтэй олон хүмүүс урьдчилан сэргийлэх боломжгүй хэвээр, одоо болтол эмчлэх арга нээгээгүй байна.
Цаашилбал, ХДХВ-ийн халдвар нь зөвхөн хүний эрүүл мэндэд нөлөөлөөд зогсохгүй айл өрх, хамт олон, улс үндэстний хөгжил, эдийн засгийн өсөлтөд сөргөөр нөлөөлдөг. ХДХВ-ийн халдвар хамгийн их тархсан ихэнх улс орон бусад халдварт өвчин, хүнсний аюулгүй байдал болон өөр олон ноцтой асуудалд нэрвэгддэг.
Нэмж дурдахад сүүлийн 10 жилд байгалийн баялаггүй орнуудад ХДХВ-ийн халдвартай хүмүүсийн эмчилгээ эрс нэмэгдэж, эхээс хүүхдэд ХДХВ-ийн халдвар дамжихаас урьдчилан сэргийлэх, эхчүүдийг амь насаа алдах тохиолдол багасаж, ахиц дэвшил гарсан байна.
Сүүлийн жилүүдэд ХДХВ-ийн халдвараас урьдчилан сэргийлэх үр дүнтэй арга хэрэгсэл, аргуудыг өргөн хүрээнд ашиглаж, ХДХВ-ийн эмчилгээг өргөн цар хүрээтэй өргөжүүлж байгаа хэдий ч ХДХВ-ийн халдварыг бууруулах, эмчилгээний хүртээмжийг нэмэгдүүлэх, ДОХ-ыг зогсоох чиглэлээр тэгш бус ахиц гарч байгааг анхааруулж байна. Нийгмийн тэгш бус байдал, гадуурхалт, гутаан доромжлол, ялгаварлан гадуурхалт нь гол саад болж буйг дурдах хэрэгтэй.
ХДХВ ба COVID-19
COVID-19-ийг зогсоох зорилготой хөл хорио, хилийн хязгаарлалт нь ретровирусийн эсрэг эм бэлдмэл үйлдвэрлэх, түгээхэд нөлөөлж, өртөг нэмэгдэж, нийлүүлэлтийн асуудалд хүргэж болзошгүй.
Түүнчлэн ХДХВ-ийн эмчилгээг зургаан сарын хугацаанд бүрэн зогсоосноор ДОХ-той холбоотой өвчнөөс болж 500,000 гаруй хүн нас барахад хүргэж болзошгүй гэж тооцоолжээ.
Хэрэв ХДХВ эхээс хүүхдэд дамжих халдвараас урьдчилан сэргийлэх үйлчилгээг мөн адил зургаан сарын хугацаанд зогсоосон бол ХДХВ-тай шинэ хүүхдүүдийн тоо Малавид 162%, Уганда улсад 139%, Зимбабвед 106%, Мозамбикт 83% нэмэгдэх тооцоо гарчээ.
ХДХВ-ийн халдвартай тэмцэх дэлхийн туршлага нь COVID-19-ийн эсрэг үр дүнтэй, хүн төвтэй, тогтвортой хариу арга хэмжээг авах, үүнийг мэдээлэх, чиглүүлэхэд тусална.
Энэ өвчний анхны тохиолдлыг 1970-аад оны сүүлчээр Швед, Америк, Танзани болон Хаити улсын нутаг дэвсгэрт илрүүлжээ. ДОХ гэдэг нэр томьёог эмч нар 1981 онд нэвтрүүлсэн байна. Үүнээс хоёр жилийн дараа Францын эмч Люк Монтанье болон түүний хамтрагчид ХДХВ-ийн халдварыг нотолж чаджээ.
ДОХ-той тэмцэх олон улсын бэлгэ тэмдэг бол өвөрмөц хэлбэрээр нугалсан торгон тууз буюу "улаан тууз" юм. Энэхүү бэлгэдлийг 2002 онд 48 настайдаа ДОХ-оор нас барсан Америкийн зураач Фрэнк Мур 1991 оны 4 дүгээр сард бүтээжээ.
